58. QUẺ THUẦN ĐOÀI
Trên dưới đều là Đoài (chằm, hòa
duyệt)
Tốn có nghĩa là nhập vào, hễ nhập được vào lòng nhau, hiểu
lòng nhau, thì mới ưa nhau mà hòa duyệt, vui vẻ với nhau, cho nên sau quẻ Tốn
tới quẻ Đòaii. Đòai là chằm mà cũng có nghĩa là hòa duyệt.
Thoán từ.
Đoài; Hanh. Lợi trinh.
Dịch: Vui thì hanh thông. Hợp đạo chính thì lợi.
Giảng: Đòai là chằm, cũng là thiếu nữ. nước chằm làm cho cây
cỏ vui tươi, sinh vật vui thích; thiếu nữ làm cho con trai vui thích. Vui thích
thì han thông,miễn là phải hợp với đạo chính; phải ngay thẳng, thành thực, đoan
chính. Đòai có hai d dương ở phía trong, một hào âm ở ngòai, nghĩa là trong
lòng phải thành thực rồi ngòai mặt nhu hòa, như vậy là hợp với đạo chính, tốt.
Thoán truyện – Giảng rộng ra: vui vẻ mà hợp với đạo chính
thì là thuận với trời, hợp với người. Vui vẻ mà đi trứơc dân thì dân quên khó
nhọc; vui vẻ mà xông vào chốn nguy hiểm thì dân quên cái chết mà cũng xông vào;
đạo vui vẻ (làm gương cho dân) thật lớn thay; khuyến khích dân không gì bằng.
Đại Tượng truyên thiên về sự tu thân, khuyên người
quân tử nên họp bạn cùng nhau giảng nghĩa lý, đạo đức, rồi cùng nhau thực hành
(dĩ bằng hữu giảng tập), để giúp ích cho nhau mà hai bên cùng vui vẻ.
Hào từ.
1.
Sơ cửu: Hòa đóai, cát.
Dịch: Hào 1, dương: Hòa thuận, vuivẻ, tốt.
Giảng: dương ở dưới cùng quẻ đòai là quân tử mà khiêm hạ, ở
trên lại không tư tình với ai (vì 4 cũng là dương, không phải là âm, tiểu nhân)
, nên chỉ dùng đạo chính mà hòa thuận vui vẻ với mọi người, tốt.
2.
Cửu nhỉ: Phu đòai, cát, hối vong.
Dịch: Hào 2, dương: Trung trực mà vui vẻ, tốt, hối hận mất
đi.
Giảng: Ở gần hào 3, âm nhu, tiểu nhân, nhưng hào 2 này đã
dương cương mà lại đắc trung, cho nên có đức thành thực cương trung, không
nhiễm xấu của hào 3, không bị hối hận.
3.
Lục tam: Lai đóai, hung.
Dịch: Hào 3, âm: Quay lại cầu vui với người ở dưới, xấu.
Giảng: Âm nhu, bất trung bất chính, là hạng tiểu nhân tìm
vui mà không giữ đạo; là phận gái ở giữa bốn người con trai (4 hào dương, 2 ở
trên, 2 ở dưới), cầu vui với 2 người ở trên, thì không dám vì phận thấp, phải
quay lại cầu với 2 người ở dưới, nhưng họ cũng không thèm, vì hào 1 cương trực
mà chính, hào 2 cương trực mà trung, kết quả là xấu.
4.
Cửu tứ; Thương đóai, vị ninh, giới tật, hữu hỉ.
Dịch: Hào 4, dương: cân nhắc xem nên cầu vui ở phía nào mà
chưa quyết định được rồi sau theo chính bỏ tà, đáng mừng.
Giảng: Dương cương mà ở vị âm, chưa thật là quân tử, ở trên
thừa tiếp hào 5 vừa trung vừa chính, nhưng ở dưới lại gần hào 3, tiểu nhân, cho
nên mới đầu do dự, cân nhắc xem nên hướng về phía nào; nhưng nhờ có đức dương
cương, đồng đức với 5, nên sau hướng về 5, quyết tâm bỏ tà theo chính, thật
đáng mừng.
5.
Cửu ngũ : Phu vu bác, hữu lệ.
Dịch: Hào 5, dương: Nếu tin kẻ tiểu nhân mà tiêu mòn (bác)
hết đức trung chính của mình thì nguy.
Giảng: Hào này dương cương, trung chính, địa vị chí tôn, ở
vào thời Đóai mà thân cận với hào trên cùng âm nhu là kẻ tiêu nhân làm chủ sự
vui, rồi ham vui bậy bạ thì nguy; đây là lời răn kẻ trị nước.
6.
Thượng lục: Dẫn đóai.
Dịch: Hào trên cùng, âm: Đem sự vui thú tới.
Giảng: Ở trên cùng quẻ Đòai mà âm nhu là kẻ chuyên siểm
nịnh, dụ dỗ người ta tìm vui một cách bất chính. Tất nhiên là xấu rồi, chẳng
cần nói.
*
Chúng ta để ý; 6 hào thì 2 hào âm là tiểu nhân dụ dỗ 4 hào
dương quân tử, và 4 hào này giữ được chính đạo cả, vì Kinh dịch tin như Khổng
tử rằng muốn làm vui lòng người quân tử mà không dùng chính đạo thì không thành
công (duyệt chi bất dĩ đạo, bất duyệt dã. Luận ngữ XIII 25).
- Nguyễn Hiến Lê -
